“`html

Türkiye’de Sosyal Bakım Sigortası İhtiyacı: Yeni Bir Bakım Kültürü

Dün yayımlanan yazımızda, bakıma muhtaçlık durumunun ailelere etkisini vurgulamıştık. Bugün ise, tıpkı emeklilik sisteminde olduğu gibi, bakım ihtiyacını güvence altına alacak bir yapının ülkemiz için ne kadar kritik olduğunu ele alacağım. Sosyal bakım sigortası için gerekli şartlar ülkemizde mevcut; fakat sosyal politik meseleler henüz yeterince şekillenmiş değil. Bu nedenle, sosyal politikalardan sorumlu olan karar vericilerin acilen “yeni bir bakım kültürü” oluşturacak sosyal bakım sigortasını toplumumuza kazandırmaları gerekiyor. Uzman görüşlerinin alınması, finans kaynaklarının ayırılması ve bu sistemi sosyal güvenlik yapımıza dahil edilmesi şart. Zira, bakıma muhtaçlık sorunu hızla artmakta ve bu en çok yaşlı bireyleri etkilemektedir. Her bireyin bakım ihtiyacının güvence altına alınması hayati bir gereklilik haline gelmiştir.

Türkiye’de Yaşam Ağaçlarımızın Yaşlanması

Türkiye’de doğurganlık oranları uzun yıllar boyunca yüksek seyretti, yıllık bir milyonun üzerinde doğum gerçekleşiyordu. Ancak bu durum son yıllarda tersine döndü. 2023 yılı itibarıyla doğan bebek sayısı bir milyonun altına düştü. 15-49 yaş aralığındaki bir kadının ortalama doğurabileceği çocuk sayısı 2001’de 2.4 iken, 2023’te bu rakam 1.51’e geriledi (TÜİK, Doğum İstatistikleri). “Yaşam ağacımız” giderek yaşlanıyor!

Doğum sayısındaki bu düşüş, yaşlı nüfus oranını önemli ölçüde artırmakta. Bunun yanı sıra, insanların yaşam sürelerinin uzaması da bu duruma katkıda bulunuyor. Sonuç olarak, yaşlı bireylerin sayısı artarken, doğurganlığın azalması, yaşlı nüfus oranını daha da yükseltiyor. Bu durum, yeni sosyal sistemlerin gerekliliğini ortaya koyuyor.

Bakım Garantisi Nedir?

Bir aile düşünelim: Baba çalışıyor, anne evde, çocuklar okula devam ediyor. Ancak bir iş kazası sonucu baba bakıma muhtaç hale geliyor ve en az altı ay çalışamaz duruma geliyor. Bu durumda, uzun süreli bakım ihtiyacını büyük olasılıkla eşi karşılamak zorunda kalacaktır. Eğer ailenin mali durumu bakım aylığı almasına izin vermiyorsa, tüm maliyetleri kendileri karşılamak zorunda kalacaklardır. Oysa, uygun bir sosyal bakım sigortası mevcut olsaydı, bu durumda bakım aylığı bağlanacaktı. Burada önemli olan, bakım aylığının direkt olarak bakıcıya değil, bakıma muhtaç bireye verilmesidir.

Bu örneği özellikle seçtim; çünkü bakım sigortasında bireyin yaşı değil, sadece bakıma muhtaçlık durumu dikkate alınmaktadır.

Sosyal Bakım Sigortası Nedir?

Sosyal bakım sigortası, toplumda yer alan bireylerin, bakıma ihtiyaç duymaları halinde desteklenebilmeleri için geliştirilmesi gereken bir sistemdir. Bu sistem, yalnızca yaşlıların değil, her yaştan bireyin bakımının maliyetlerini biraz daha kolaylaştıracaktır. Yine, karar vericilerin bu sigortayı gündeme almaları ve gerekli uzman görüşlerini sağladıktan sonra sosyal güvenlik sistemine entegre etmeleri büyük bir zorunluluktur.

Hangi Yardımlar Sunulmaktadır ve Kimleri Kapsar?

Sosyal bakım sigortası, bakıma muhtaç bireyler için belirlenmiş olan yardımları mali ve ayni olarak iki gruba ayırmaktadır. Mali yardımlar, bakıma muhtaç kişinin bakım masraflarının karşılanması amacıyla sunulmaktadır. Bu yardımlar, bahsedildiği gibi bakıma muhtaç kişiye verilmektedir.

Bakıma muhtaç bireyi güçlü ve bağımsız kılmak amacıyla bu yardımlar bakıcıya değil, bakıma ihtiyaç duyan kişiye sağlanmaktadır. Sosyal bakım sigortası, bakım alan bireyi kısmen “işveren” konumuna getirip, bakıcıyı “çalışan” olarak tanımlamaktadır.

Sosyal Bakım Sigortasının Uygulamaya Geçirilmesi

Sosyal bakım sigortasının hayata geçirilmesi ilk başta zor gibi görünse de bir ihtiyaç haline gelmiştir. İş gücünün ve gelirlerin durumunun göz önünde bulundurulması, herkes için bir katkı payının düzenlenmesi gerekliliğini doğurmaktadır. Emeklilik sigortasında olduğu gibi, sosyal bakım sigortası da dayanışma ilkesine dayanmaktadır; işverenler, çalışanlar ve emekliler belli bir prim ödemektedir. Bu küçük primlerle, herkesin bakım garantisi sağlanmaktadır.

Sosyal Bakım Sigortasında Yardımlar Nasıl Düzenlenebilir?

1-) Mali Yardım:

Mali yardımların çeşitleri arasında en önemli olanı “bakım aylığıdır”. Bu destek, bireyin bakıma muhtaçlık durumuna göre belirlenmektedir. Bakım aylığı miktarının ne olacağı şu an için kesin değildir; ancak mevcut destek miktarından daha düşük olması beklenmemektedir. Genellikle bakıma muhtaçlık durumu “0” ile “4” arasında derecelendirilir. “0” seviyesindeki bireyler, bakıma muhtaç olarak değerlendirilmese de, ilerleyen süreçte bu durumun değişebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Sosyal bakım sigortasına, basit bir dilekçeyle başvuru yapılabilmekte ve yeniden değerlendirme yapılması istenebilmektedir. Bakıma muhtaç olma nedeni her ne olursa olsun, bu durum sigorta kapsamına girmektedir.

2-) Bakım Verene Yardım:

Sosyal bakım sigortası, bakım görevini üstlenen kişiyi de dikkate almalıdır. Bakım veren kişi yılda sekiz hafta boyunca dinlenme hakkına sahiptir. Bu süre zarfında bakım hizmetini başka bir kişi üstlenmelidir. Bakıma muhtaç birey, bakım aylığını bu geçici bakıcıya verebilmektedir. Geçici bakıcı, aileden biri veya profesyonel bir bakıcı olabilir. Bakım görevi üstlenen, eğer profesyonel değilse, kendini muhtaç durumuna düşürmemek için gerekli primler sosyal bakım sigortası tarafından karşılanacaktır.

3-) Ayni Yardım:

Ayni yardımlar, bakıcının kullanması için gerekli cihazların yanı sıra, konutun bakıma uygun hale getirilmesi gibi çeşitli destekleri kapsar.

Ancak belirtmek gerekir ki, bakıma muhtaçlık durumu bu yardımlardan otomatik olarak yararlanabileceğiniz anlamına gelmiyor. Kimlerin neye ihtiyaç duyduğu, uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir. Çünkü, bu tür destekler, sigortaya büyük mali yükler getirebilmektedir. Ancak, basit destekleyiciler, örneğin inkontinans durumunda hekim tarafından yazılan reçete ile bakıma muhtaç bireylerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere, masrafları sosyal bakım sigortası karşılayacaktır.